ایران و کوبا، فرصت‌های پر سود یک شراکت از راه دور

روز گذشته (دوشنبه ۱۳ آذر) «میگل دیاز کانل» رئیس جمهور کوبا با استقبال رسمی مقامات جمهوری اسلامی به تهران سفر کرد تا برگ جدیدی در صفحه روابط نزدیک تهران- هاوانا ورق بخورد.
پس از ۲۲ سال از آخرین سفر فیدل کاسترو رئیس جمهور فقید کوبا در سال ۱۳۸۰، این نخستین سفر بلندپایه‌ترین مقام سیاسی این کشور به ایران محسوب می‌شود که به دعوت رسمی ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی ایران صورت می‌گیرد.
خرداد ماه امسال آیت الله رئیسی در قالب سفر منطقه‌ای به آمریکای لاتین پس از ۱۲ سال به دعوت رسمی همتای کوبایی خود به هاوانا سفر کرده بود که در جریان این سفر ۶ سند و تفاهمنامه همکاری در بخش‌های قضایی، همکاری‌های جامع سیاسی، مناسبات گمرکی و مشارکت در حوزه فناوری اطلاعات به امضای مقامات عالی‌رتبه دو کشور رسیده بود.  در این سفر نیز امضا هفت سند همکاری دیگر مسیر را برای تقویت بیشتر مناسبات فراهم می‌کند.
کوبا از مهمترین شرکای سیاسی ایران در آمریکای لاتین محسوب می‌شود و در کنار ونزوئلا، جایگاه مهمی در سیاست تهران در نگاه به تقویت روابط با مجموعه کشور‌های آمریکای لاتین دارد. حال با توجه به اینکه در سال‌های اخیر، بویژه در دولت سیزدهم که نگاه اقتصادمحور در راس برنامه‌های دیپلماسی خارجی تبدیل شده است، توجه به ظرفیت‌های دو کشور برای توسعه مبادلات اقتصادی و تجاری در مذاکرات دیپلماتیک رهبران دو کشور اولویت یافته است.

میگل دیاز کانل در سال ۲۰۱۸ توانست پس از دهه‌ها حضور خانواده کاسترو در راس قدرت سیاسی مقام ریاست جمهوری را به دست آورد. او سیاست اصلاحات اقتصادی را در دستور کار قرار داد و در ابتدای سال ۲۰۲۱، دولت کوبا یکسان سازی نرخ ارز را اجرا کرد که به گفته کارشناسان انتظار می‌رود در بلندمدت نتایج مثبتی به همراه داشته باشد. اقتصاد کوبا در سال ۲۰۲۲ رشد تولید ناخالص داخلی ۲ درصدی را ثبت کرد و انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۳، تولید ناخالص داخلی با رشد ۳ درصدی به روند بهبود خود ادامه دهد.
 همچنین دولت کوبا علی رغم فشار‌های اولیه ناشی از اجرای اصلاحات اقتصادی که در کنار اعمال تحریم‌های جدید آمریکا علیه این کشور، در کوتاه مدت به افزایش سرسام آور تورم تا ۵۰۰ درصد انجامید، در ادامه توانست این وضعیت دشوار را مهار کرده و در سال ۲۰۲۲ نرخ تورم به ۳۹.۰۷ درصد کاهش یافت. علاوه بر این، بدهی عمومی نیز در سال ۲۰۲۲ کاهش یافت و به ۱۱۸.۹ درصد تولید ناخالص داخلی کوبا (در مقایسه با ۱۵۱.۱ درصد در سال ۲۰۲۱) رسید.
کوبا علیرغم اینکه در مقایسه با ونزوئلا و یا سایر کشور‌های مهم اقتصادی منطقه ممکن است از اقتصاد کوچکی برخوردار باشد، اما از نظر منابع طبیعی بسیار غنی است.   در این کشور معادن دو فلز نیکل و کبالت به وفور وجود دارد و کوبا را به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نیکل و کبالت در جهان تبدیل کرده است.  کوبا همچنین دارای ذخایر فراساحلی نفت و گاز طبیعی، عمدتاً در بخش شمالی جزیره است که البته در امر استخراج آن‌ها کمبود نیرو و دانش تخصصی به چشم می‌خورد و این خود فرصت مغتنمی برای حضور شرکت‌های ایرانی است.
همچنین برای بیش از ۳۰۰ سال است که نیشکر محصول اصلی کوبا بوده است.  به طور کلی کشاورزی ۰.۹ ٪ از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد و ۱۷.۴ ٪ از جمعیت کار را در استخدام دارد.  محصولات اصلی آن هنوز شکر و نیشکر است. نباکو دومین محصول صادراتی این کشور است و سایر محصولات کشاورزی شامل مرکبات، قهوه، ذرت، برنج، سیب زمینی، لوبیا، موز، سویا، پنبه و دام می‌شود.
بخش اصلی فعالیت اقتصادی در کوبا بخش خدمات و گردشگری است که ۷۵ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد و ۶۵.۵ درصد از جمعیت فعال را به کار می‌گیرد.
مهمترین واردات کوبا نیز گوشت مرغ (۳۳۰ میلیون دلار)، گندم (۱۵۳ میلیون دلار)، شیر (۱۰۷ میلیون دلار)،  نفت خام (۷۰.۲ میلیون دلار) و برنج (۶۶.۹ میلیون دلار) است.  در این بخش ده شریک تجاری اصلی کوبا به ترتیب شامل کشور‌های ونزوئال، چین، اسپانیا، روسیه، مکزیک، ایتالیا، آرژانتین، برزیل، آلمان و آمریکا می‌باشد.
ماه گذشته (آبان ماه ۱۴۰۲) سی و نهمین نمایشگاه بین المللی هاوانا با مشارکت شرکت‌های ایرانی برگزار شد که با دعوت معاون نخست وزیر و وزیر تجارت خارجی و سرمایه گذاری کوبا، هیئتی به عنوان نماینده وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران در این نمایشگاه حضور یافت. در جریان این سفر «گونزالس»، معاون وزیر صنایع کوبا در بازدید از غرفه شرکت‌های ایرانی، با بیان اینکه منابع آبی، نیکل و ظرفیت‌هایی داریم که نمی‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم، اعلام کرده بود که دولت کوبا به دنبال تبادل دانش و تجربه و استفاده از ظرفیت ایران است و این کشور همچنین می‌تواند به عنوان هاب منطقه عمل کرده و به صادرات محصولات تولیدی ایران در آمریکای لاتین بپردازد.

استقبال رئیس جمهور کوبا از پیشنهاد رهبری
مهمترین رویداد در سفر رئیس جمهور کوبا به تهران دیدار میگل دیاز با مقام معظم رهبری بود که عصر روز دوشنبه (۱۳ آذر) برگزار شد. در این دیدار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی در فرازی از سخنانشان با رئیس جمهور کوباریال با اشاره به ظرفیت‌های فراوان سیاسی و اقتصادی دو کشور تاکید کردند: باید از این ظرفیت‌ها برای تشکیل یک اتحاد و ائتلاف میان کشور‌هایی که در قبال زورگویی‌های آمریکا و غربی‌ها دارای موضع یکسان هستند، استفاده شود.
کوبا به صورت تاریخی از نیمه دوم قرن بیستم به این سو نقش مهمی در رقابت بین المللی ابرقدرت‌های غرب و شرق ایفا کرده است و انقلاب این کشور در ژوئیه ۱۹۵۹ نقطه عطفی در تحول روابط سلطه‌گرانه کشور‌های آمریکای لاتین و ایالات متحده بود به صورتی که هاوانا به نقطه امید و حامی و پشتیبان جنبش‌های استقلال طلبانه و ضدامپریالیستی در آمریکای لاتین تبدیل شد. در این دوران کوبا سرمنشا تحولات بزرگی بویژه در دوران جنگ سرد بود که اوج آن را می‌توان در ماجرای بحران موشکی اکتبر ۱۹۶۲ دنبال کرد. اکنون نیز همچنان کوبا با حفظ مواضع ضدآمریکایی در مرکز توجه قدرت‌هایی همانند روسیه و چین برای مدیریت دوران نظم بین المللی در حال گذار به چندقطبی شدن قرار دارد.
همین امر موجب شده ایالات متحده همچنان اقتصاد کوبا را با تحریم‌های گسترده تحت فشار قرار دهد. در حالی که انتظار می‌رفت واشنگتن در دوره جو بایدن، تحریم‌های خود را کاهش دهد، رویکرد او نسبت به کوبا سخت‌تر از دولت‌های سابق بوده است، زیرا او محدودیت‌های تجاری و مسافرتی که توسط دونالد ترامپ اعمال شده بود، را تشدید کرد.
با توجه به این زمینه تاریخی، سیاسی و ژئوپلتیکی، تقویت همگرایی سیاسی و اقتصادی ایران و کوبا در دو منطقه حساس آمریکای لاتین و غرب آسیا، می‌تواند به مرکز ثقل ائتلاف بین المللی از کشور‌های همسو و مخالف یکجانبه گرایی غرب و نظم ناعادلانه کنونی تبدیل شده و حتی در آینده با مشارکت فعالانه‌تر در سازمان‌های نوظهوری مانند بریکس، به تقویت این نقش‌آفرینی بیانجامد.
همسویی سیاسی دو کشور، بیش از همه در استقبال رئیس جمهور کویا از سخنان مقام معظم رهبری در مورد مسئله فلسطین نمایان شد.
حضرت آیت الله خامنه‌ای درباره تحولات این روز‌های غزه فرمودند: موضوع فلسطین فقط مربوط به قضایای اخیر غزه و بمباران‌ها نیست، زیرا مردم فلسطین درطول ۷۵ سال گذشته همواره تحت انواع شکنجه‌ها و رنج‌ها و کشتار‌ها بوده‌اند، اما اکنون فاجعه در غزه آنقدر بزرگ است که واقعیت برای افکار عمومی جهان برملا شده و امکان پنهان کردن آن وجود ندارد.
در این موضوع آقای میگل دیاز کانل نیز گفت: آنچه که امروز در غزه اتفاق می‌افتد یک نسل‌کشی غیر قابل قبول است و سازمان‌های بین‌المللی چشمان خود را در برابر کشتار ده‌ها هزار نفر از مردم غزه که دو سوم آن‌ها کودکان و زنان هستند، بسته‌اند و تعجب آور این است، کسانی که از جنگ اوکراین و روسیه و کشتار غیر نظامیان دائماً شکایت می‌کردند اکنون در برابر کشتار ده‌ها هزار نفر در غزه سکوت کرده‌اند و این نشان دهنده وضع بسیار بد جهان است.
وی افزود: ایران و کوبا هم‌چنین می‌توانند در همکاری‌های بین‌المللی، ارتباطات خود را بیش از پیش افزایش دهند و در مسائل مهم جهانی هم‌چون فلسطین تاثیرگذار باشند.
در مجموع می‌توان سفر رئیس جمهور کوبا به ایران و توافق‌نامه‌های امضا شده و رایزنی‌های مقامات دو کشور را گام قدرتمندی در مسیر تقویت روابط دوجانبه تهران- هاوانا و تحولی مهم در ریل‌گذاری مسیر آینده مناسبات در نظر گرفت.